Қазақстандағы өнеркәсіп саласы дәстүрлі түрде ерлер басым орта ретінде қарастырылғанымен, соңғы жылдары әйелдердің бұл сектордағы рөлі артып келеді. 2025 жыл елімізде жұмысшы мамандықтарының жылы болып жарияланды, бұл өнеркәсіптегі әйелдердің мансаптық жолын зерттеуді одан әрі өзекті ете түседі. SteppeUp стратегиялық коммуникациялар агенттігі жүргізген зерттеу Қазақстандағы техникалық және өндірістік мамандықтарда жұмыс істейтін әйелдердің негізгі тенденцияларын, олардың кездесетін кедергілерін және болашақ мүмкіндіктерін анықтауға көмектесті.
Өнеркәсіптегі әйелдер: статистика және шындық
2024 жылы Қазақстан халқының саны 20 миллионнан асты, оның ішінде әйелдер 10,3 миллионнан көп. Алайда, еңбек нарығында гендерлік теңсіздік сақталуда:
- Әйелдер арасындағы жұмыссыздық деңгейі ерлерге қарағанда жоғары (5,9% және 4,6%).
- Экономикадағы жұмыс орындарының 48,3%-ын әйелдер иеленгенімен, олардың көбі білім беру (72,1%) мен денсаулық сақтау (72,3%) салаларында шоғырланған.
- Өнеркәсіпте әйелдердің үлесі – 31,7%, ал құрылыста 23,3% ғана.
Бұл көрсеткіштер әйелдердің өндіріс секторында толыққанды орын алуына әлі де кедергілер бар екенін көрсетеді.
Мансап таңдаудағы факторлар мен қиындықтар
Зерттеуге қатысқан әйелдердің көбісі (67,8%) жоғары білімді, алайда олардың тек 44%-ы оқыған мамандығы бойынша жұмыс істейді. Мамандық таңдауда әйелдердің шешімдеріне отбасының ықпалы зор болды, ал ерлер өз таңдауларын мансаптық қызығушылық пен болашақ табыс мүмкіндіктерімен байланыстырған.
Сонымен қатар, әйелдердің өндіріс саласына келуіне кедергілерді бірнеше факторлар анықтайды:
- Гендерлік стереотиптер – қоғамда техника мен өндіріс ерлердің ісі деген түсінік әлі де бар.
- Көшбасшылыққа көтерілу қиындығы – 2023 жылы Қазақстан гендерлік алшақтық жаһандық индексінде 76-орынға ие болды, бұл әйелдердің басқару қызметтеріне жетуінің шектеулі екенін көрсетеді.
- Отбасы мен мансапты үйлестіру – әйелдер көбінесе жұмыс тұрақтылығын, икемді жұмыс уақытын іздейді, бұл өнеркәсіп саласында сирек кездеседі.
Өнеркәсіптегі табысты әйелдердің тәжірибесі
Зерттеу барысында Қазақстандағы түрлі өндірістік кәсіпорындарда жұмыс істейтін әйелдердің әңгімелері жинақталды. Бұл әйелдер мансабын қарапайым жұмысшыдан бастап, табандылық пен үздіксіз дамудың арқасында басшылық қызметтерге дейін көтерілген.
Мысалы, Алия Бакаева өзінің кәсіби жолын қойма қызметкері ретінде бастап, қызығушылығының арқасында токарлық кәсіпті меңгерді. Ол бірнеше жыл бойы үздіксіз еңбектеніп, жоғары білікті маманға айналды.
Валентина Макухина мансабын конвейер машинисі болып бастап, бүгінгі таңда Дөң тау-кен байыту комбинатының байыту жөніндегі директоры қызметіне жетті. Оның жетістігі – жоғары кәсібилік пен көшбасшылық қабілеттерінің нәтижесі.
Бұл оқиғалар әйелдердің өнеркәсіптегі табысы тек олардың жынысына емес, еңбексүйгіштігіне, білімге деген құштарлығына және табандылығына байланысты екенін дәлелдейді.
Әйелдерді қолдау шаралары: не істеу керек?
Зерттеу нәтижелері өнеркәсіптегі әйелдерді қолдау үшін бірнеше негізгі бағыттарды анықтады:
- Білім беру және кәсіптік бағдарлау
Қыздар арасында техникалық мамандықтарды кеңінен насихаттау.
Өнеркәсіптік тағылымдамалар мен тәжірибелерді арттыру.
- Корпоративтік қолдау
Гендерлік теңдікті сақтау бойынша корпоративтік саясаттарды дамыту.
Икемді жұмыс кестесі мен бала күтіміне байланысты әлеуметтік қолдауды арттыру.
- Мемлекеттік бағдарламалар
Өнеркәсіпте жұмыс істейтін әйелдерді қайта даярлау курстарын дамыту.
Гендерлік теңдікке бағытталған гранттар мен жеңілдіктер енгізу.
Қазақстанда өнеркәсіп саласындағы әйелдер саны артуда, бірақ олар әлі де бірқатар кедергілермен бетпе-бет келеді. Бұл салада әйелдердің табысты мансап құруына мүмкіндік бар, алайда ол үшін қоғамда, кәсіпорындарда және мемлекеттік деңгейде қолдау шаралары күшейтілуі қажет. Әйелдердің өнеркәсіптегі орны нығайған сайын, бұл ел экономикасының тұрақты дамуына да өз үлесін қосады.
