Жапонияның Токио Технологиялық Институтында PhD-де оқып, батарейкаларды зерттейтін Аяулым Белгібаевамен Күншығыс еліндегі білім, күнделікті тіршілік, жапондар туралы мифтер мен жапон мұғалімдерінің қазақ студенттеріне деген көзқарасы туралы сұқбаттастық.
1. Өзіңіз туралы айта өтсеңіз (мамандығыңыз, қайда білім алдыңыз, неліктен біліміңізді жалғастыруда Жапонияны таңдадыңыз, оқумен қатар жұмыс істейсіз бе?
Мен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық Унииверситетінің “Химия” кафедрасында білім алдым. Қазір Жапонияның Токио Технологиялық Институтында “Химиялық ғылым және инженерия” мамандығы бойынша магистратура бітіріп, PhD–дың соңғы курсында оқып жатырмын. Жапония батарейкаларды дамыту саласындағы көшбасшылардың бірі болғандықтан, бұл саланы тереңірек зерттеу үшін осы елді таңдадым. Мектеп кезінде Жапонияда тұрып көріп, технологиялық дамуының құпияларын білсем ғой деген арман да болған. Ал осында біріккен магистратура + PhD бағдарламасына жапон мемлекеттік грантына тапсыруға ұсыныс алған соң, бас тарта алмадым. Уақытымның бәрі зерттеулеріме кететіндіктен, сыртта қосымша жұмыс істемеймін.
2. Жапонияға үйренісу оңай болды ма? Жапониядан күткен үміттеріңіз ақталды ма? Жалпы ол елде сізді не таңғалдырды?
Жапонияға алғаш келгенімде жаңбырлы маусым болды, апталап тоқтамай жауатын құйындарға бірден үйренісу оңай болмады. Бірақ төрт жылда оған да үйреніп кеттім. Жапонияда мені таңғалдырғаны ол табиғат болды. Жапония десе, сакураны ғана білетінмін, ал бұнда сакурадан басқа да ғажайыптар өте көп екен: маусымдық гүлдер, күзгі үйеңкі жапырақтарының қызаруы, т.с.с.
3. Жапонияда білім алудың артықшылықтары мен қиыншылықтары қандай? Білім алу үшін жапон тілін жетік білу маңызды ма? Тілдік, мәдени, т.б. барьерлер қиыншылық туғызды ма?
Жапонияда білім алудың артықшылығы – сабақты тек өз лабораториялары бар, ғылым саласында жүрген мықты профессорлар ғана береді. Студенттің лабораториядағы зерттеулеріне көбірек көңіл бөлінетіндіктен, кез келген сабақтың үй тапсырмасы алынған білімді өз зерттеу тақырыбыңмен байланыстыру болады. Жапонияда ірі университеттерде магистратура мен PhD-де оқу үшін жапон тілін жетік білудің қажеті жоқ, ағылшынша бағдарламалар бар. Ал бакалавр негізінен жапонша, онда жапон тілін білмей оқу мүмкін емес. Десе де, соңғы жылдары ағылшынша курстар да ашылып жатыр.
Курстар ағылшынша болғанымен, әдетте жапондық акцент қатты білініп тұрады. Жапондардың ағылшынын түсіну үшін жапон тілінің негіздерін, дыбысталу ерекшеліктерін білген дұрыс. Құлақ үйренгенше де біраз уақыт қажет.
4. Өзіңіздің жергілікті халықпен араласуыңызды қалай бағалар едіңіз? Жапон халқының өзге ұлттан қандай ерекшеліктерін байқадыңыз?
Жапонияға алғаш келгенімде жапон отбасына бір-екі рет қонаққа барғаным, жапон үй иелерінен пәтер жалдағаным болмаса, жапондықтармен көп араласа қоймадым. Лабораториядағы жапон студенттерімен тек номикайларда (номикай – бейресми жағдайда серіктестердің жиналатын кеші, ред.) сөйлесеміз, ал жұмыс уақытында әркім өз-өзімен жүреді. Сондай жиындардағы әңгіме барысында байқағаным, жапондар айтқаныңды бірден түсінбесе де, түсінген кейіп танытып, біраздан кейін ғана түсініп, таң қалып жатады. Біреумен танысқанда «Қазақстаннанмын» десең, не ел екенін білетіндей болады, ал артынан google-ден іздеп қарап немесе бір-бірінен сұрап жатады.
Жапон халқының енді бір ерекшелігі бұнда қарттардың үлесі өте жоғары. Бірақ қарттар өте белсенді, спортзалға барады, тауларға шығады, шет елдерді аралайды. Мен жалдаған пәтердің иесі 93 жаста болатын. Ол жалға пәтер беріп қана қоймай, өз үйінің айналасындағы зейнеткерлерге арналған қоғамдық ұйымның төрайымы болатын. Ал университет қасындағы аяқ киім дүкенінің сатушысы 91 жаста. Жалпы, жапон халқы денсаулықтарына көп көңіл бөледі, өз жастарынан әлдеқайда жас көрінеді.
5. Жапон мұғалімдері мен студенттерінің қазақ студенттеріне көзқарасы қандай? Студент-мұғалім қарым-қатынасында және жапон оқу жүйесінде қандай ерекшеліктер бар?
Біздің лабораторияда маған дейін он шақты қазақ студент білім алған. Сондықтан кафедраның мұғалімдері де студенттері де үйреніп қалған, басқа кез келген шетелдік студентпен бірдей қарайды. Студент-мұғалім қарым-қатынасындағы ерекшелік – мұғалімдер студенттерге әріптес ретінде қарайды, студенттерден өз зерттеулеріне жаңа идея күтеді. Идея ұнап жатса, болашақта бірге жоба жасауға мүмкіндік бар. Сабақтардың қалай бағаланатыны ең басында айтылады, одан кейін баға мүлдем талқыланбайды. Тоқсан біткен соң бір айдан кейін ғана бүкіл сабақтардан бірге баға шығады.
6. Кез келген істі қолға алғанда қолыңды бір сермеп, жұмысыңды тастап кеткің келетін кездер болады. Сондай уақытта немен айналысасыз?
Жұмыс мезі қылып, немесе тым қинап жібермеу үшін уақытында дем алу керек, жаныңа жағымды, бүкіл көңіліңді жаулап алатындай іс болғаны жақсы. Мен үшін ол табиғат аясында серуендеу, тауға шығу.
7. Күншығыс елі туралы қандай көзқарастардың миф екеніне көз жеткіздіңіз? (Мысалы, барлық жапондар аниме көреді – миф, барлық жапондар еңбекқор – миф, т.с.с.)
«Жапондар күріш пен балық қана жейді». Шыны керек, нағыз суши біздің бешпармақ іспеттес, күнде желінбейді, анда-санда, ерекше отырыстарда ғана. Тек күріш жейтіндері рас, бірақ балықтан бөлек тауық, сиыр, шошқа етін де жейді.
«Жапондардың барлығының бойлары қысқа, көздері кішкентай, қысық». Ондай адамдар баршылық, бірақ бойы ұзын, көзі үлкендер де көптеп кездеседі.
«Жапондарды қытайлар мен кәрістерден ажырату мүмкін емес». Шындығына келгенде, олар бір-бірлеріне мүлдем ұқсамайды.
«Барлық жапондар манга оқып, аниме көреді». Көпшілігі, бірақ барлығы емес. Мүлдем көрмейтіндер де жетерлік.
8. Жапон менталитеті қазақ менталитетіне ұқсас деп жатады. Бұл сіздің ойыңызша мәдени дипломатияның құралы ма, әлде қазақ-жапон расымен бір-біріне ұқсай ма?
Шынымды айтсам, шай ішу, жасы мен дәрежесі үлкендерге құрмет көрсету дегені болмаса, жапондар мен қазақтар арасында көп ұқсастық байқамадым. Жапондардың менталитеті, көп затқа көзқарасы ерекше. “Біз болсақ, олай істемейтін едік” деген тұстары көп.
9. Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуда Жапониядан қандай үлгі алсақ болады?
Меніңше, білімді қолданбалы ету керек. Әр оқушы, әр студент алған білімін қолданып, өз қолымен бірдеңе жасап, құрастыра алатындай болу керек. Білімді не үшін алып жатқанын түсіну керек. Ол үшін түрлі жобалар жасауға мүмкіндік беретін пәнаралық сабақтар керек сияқты.
10. Жапонияда оқуды армандайтын жастарға қандай кеңес берер едіңіз?
Жапонияға оқуға түсетіндер үшін: мақсат магистратура болса, бакалавр үшін жақсы унтверситет таңдау керек, GPA жоғары болу керек. Бұл жапон мемлекеттік грантын ұтып алу мүмкіндігін арттырады. Мұнда магистратурада ғылыми жобаға көбірек көңіл бөлінетіндіктен, зертханалық жұмыс жасау тәжірибесінің болғаны жақсы: жапондар зерттеулерін бакалаврдың соңғы курсынан бастайды. Ал жалпы арманды мақсатқа айналдырып, еңбек етсеңіздер, ол міндетті түрде орындалады деп ойлаймын.
Сұқбатыңызға рақмет!
Сұқбаттасқан: Гүлнұр ЕЛИБЕКҚЫЗЫ
