Жапонияның Васеда университетінде бір жыл оқып, кейін өзін жақсы жағынан көрсетіп жапондардан жұмыс істеу туралы ұсыныс алған ҚазҰУ түлегі Тапенова Гүлденмен жапондармен жұмыс істеуде кездесетін қиыншылықтар мен артықшылықтар, жапондардың жұмыс мәдениетіндегі ерекшеліктер мен жапондар үшін жұмыс кезінде не маңызды екені туралы сұқбаттастық.
Өзіңіз туралы айта өтсеңіз (мамандығыңыз, қайда білім алдыңыз, неліктен жұмыс істеуде Жапонияны таңдадыңыз, қазір қайда кім болып жұмыс істейсіз, т.с.с).
Менің аты-жөнім Тапенова Гүлден, Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Шығыстану факультетінде «Аударма ісі: жапон тілі» мамандығы бойынша білім алдым. Былтыр Жапонияның Васеда университетіне академиялық ұтқырлық бағдарламасы бойынша келдім. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ шетелдің көп университеттерімен, соның ішінде Васеда университетімен келісім-шарты болғандықтан, Васеда университетіне оқуға түсіп, онда бір жыл оқыдым. Оқу кезінде өзімді жақсы жағымнан көрсете алғандықтан, маған Минано қаласындағы «Аймақтық жандандыру» саласында жұмыс істеу бойынша ұсыныс түсті. Онда әр түрлі іс-шаралар ұйымдастыру керек екен. Мұны жақсы мүмкіндік ретінде көріп, Жапонияда жұмыс істеуге қаламын деп шештім.
Жапониядан күткен үміттеріңіз ақталды ма? Жапонияға тілді біліп бардыңыз, сол жағынан тіл білмейтіндерге қарағанда мүмкіншіліктеріңіз көбірек болды ма?
Жапон тілін біліп келіп, жапон мәдениетін де университетте оқып, хабардар болғандықтан Жапонияға үйренісу оңай болды. Жапониядан күткен үміттерім тіпті артығымен ақталды деп айта аламын, өйткені Жапонияда оқып жүргенде-ақ жұмысқа кіріп кетемін деп ойламаған едім. Жапон тілін біліп келген студентке мұндағы өмір өте оңай болады деп ойлаймын, себебі мұнда көпшілік тек жапон тілінде сөйлейді. Жапония моноұлт болғандықтан, халықтың көбі ағылшын тілін білмейді. Жапон тілін білетін студенттерге Жапонияда мүмкіншіліктер де көп болады деп айта аламын. Бірақ әрине әркімде жағдай әр түрлі болуы мүмкін ғой.
Жапонияда білім алып, жұмыс істеудің артықшылықтары мен қиыншылықтары қандай?
Жапонияда жүргенде тілді игеріп қана қоймай, түрлі адамдармен кездесіп, танысып, олардың мәдениетін тереңірек түсіне бастайсың. Білім алу шетелдіктерге онша қиын емес. Егер біздің ҚазҰУ университетінің жапон университетімен екіжақты келісім-шарт болмаса, онда жапон университетіне оқу ақысын төлер едік, ал Жапонияда оқу ақысы өте қымбат. Мұнда тіпті жапон студенттерінің өздеріне шәкіртақы алу үшін көп оқу керек, бәсекелестік көп. Ал жұмысқа келсек, бұл өте үлкен тәжірбие деп ойлаймын және де өзіңнің тіл жағынан үйренгеніңді тәжірбиеде қолданасың. Сонымен қатар жалақы өте жоғары, Жапония дамыған ел болғандықтан, жалақы жақсы төленеді. Қиыншылық демей-ақ қояйын, бірақ жапондардың уақытты сақтау деген қалыптасқан бір түсінігі бар. Мысалы жұмыс сағат сегіз жарымда басталатын болса, минимум жиырма минут бұрын жұмыста отыру керексің. Неге олай екенін білмедім. Қазақстанда жұмыс сол сегіз жарымда басталатын болса, онда бұл жұмыста сегіз жарымда болу керек деген сөз ғой. Ал Жапонияда жұмысқа айтылған уақыттан бұрын ертерек келгенің абзал. Сондай қалыптасқан дүние тек жұмыста ғана емес, кездесулерге барғанда да сақталады.
Жапондармен жұмыс істегенде қандай мәселеге баса назар аудару керек?
Жапонияда жұмыс істеген кезде ең баса назар аударарлық нәрсе бұл «Кэйго», яғни сыпайы сөйлеу мәнері. Оларда өзіңнен қызметі, жасы бойынша жоғары тұратын адамдарға сыпайы сөйлеу мәнерін, яғни қатып қалған сөз тіркестері мен белгілі бір сөздерді қолдану керексің. Жапон тілінің бір ерекшелігі де осында: досыңа және бастығыңа айтатын сөздің мағынасы бір болса да, сөздің түбірі түпкілікті өзгеріп кетеді, адамның дәрежесіне байланысты етістіктерді, кейде зат есімдерді де өзгертіп сөйлейсің. Жапонияда бұл қатты сақталады, тіпті телефонмен сөйлескеннің өзінде де «Кэйгоны» көп қолданады. «Кэйгоның» ішінде «Кэнджёуго» деген бар, бұл керісінше дәрежесі жоғары тұратын адамға өзің туралы айтқанда өзіңді төмендетіп сөйлеу. Және мұны тілдің бір қиыншылығы деп атауға болады, өйткені жапон тілінде сыпайы сөйлеу мәнерінің деңгейлері де әртүрлі. Оны еске сақтау керек, себебі айтқанымдай әр сөзі өзгеріп отырады. Бастапқыда өте жақсы білмегендіктен, жұмыстағы адамдар көмектесіп үйретіп жүрді, шетелдік екенімді түсінеді. Мен де олардан білмегенімді сұрап, солайша бірте-бірте үйреніп кеттім.
Жергілікті жапон халқымен қандай байланыстасыз? Жапондардың арасында шетелдік ретінде жұмыс істеу белгілі бір қиыншылықтарды туғызбайды ма?
Жапон халқымен жақсы қарым-қатынастамын. Шетелдік ретінде жұмыс істегенде қиыншылықтар онша жоқ. Жапондар сен шетелдік болғандықтан, саған шетелдік ретінде қарап, түсіністік танытады.
Жапондармен жұмыс істегенде “Мен Қазақстаннан келдім” дегеніңізде оларда қандай реакция болады? Қазақстанды біле ме?
“Мен Қазақстаннан келдім” дегенде олар таңғалады, өйткені көбі мені жапон қызы деп ойлайды. Яғни бастапқыда мен жапонша сөйлеп тұрған кезде мені шетелдік деп ойламайды. Өзімді таныстырғанда «Қазақстаннан келдім» дегенде таңғалып, жапонға қатты ұқсайтынымды айтады. Одан кейін «Жапон тілін қалай үйрендің?», «Неге жапон тілін таңдадың?» деген секілді сұрақтарды көп қояды. Жапондардың көбі Қазақстанды біледі, алыс екенін түсініп, «Алыс жерден неге дәл Жапонияға келіп жұмыс істеп жатырсыз?» деген сияқты сұрақтарды да қоятындар бар. Мен оларға тілді Қазақстанда үйренгенімді, жапон тіліне қызығушылығым оқуға түспестен бұрын да болғанын айтамын.
Тағы оқыңыз: Нанотехнология бағытында білім алып жатқан Токиодағы қазақ қызымен сұқбат
Жапонияда карантиннің қазіргі жағдайы қалай? Карантиннің сіздің жұмысыңызға кері әсерін тигізген сәттері болды ма?
Біздің жұмыс орнымызға карантин енгізілмеді. Бәрі жұмысқа келеді, онлайн жұмыс істеп жатқандар жоқ. Жұмысқа келгенде міндетті түрде маска тағу керек. Менің жұмысым түрлі іс-шаралар ұйымдастыру болғандықтан, қазіргі коронавирус жағдайында көптеген шаралар болып жатқан жоқ, себебі оған тыйым салынған. Соған қарамастан онлайн өткізілетін шараларға белсенді қатысып жүрміз.
Жапонияның қызметкерлер мен жұмыс берушінің қарым-қатынасында сіз жағымды немесе жағымсыз деп тапқан нәрселер бар ма?
Жоғарыда айтқанымдай қызметі бойынша жоғары тұратын адамдарға сыпайы сөйлеп «Кэйгоны» қолдану белгілі бір дәрежеде субординацияны сақтауға өте жақсы дүние деп ойлаймын. Қызметкерлердің деңгейлерін бөліп қойған, әркім өз ісімен айналысып, өз ісін атқарады. Жағымсыз жағын онша байқамадым. Қызметкерлермен арамыздағы қарым-қатынасымыз жақсы, бастықтың қызметкерге айқайлап ұрысып жатқанын мүлдем көрмедім. Жұмыс уақытына байланысты айтсам, Жапонияда үстеме (сверхурочно) жұмыс істеу өте кең таралған, сондықтан қызметкердің жұмыс уақыты бітсе де, жұмыста қалып, бірнеше сағатқа артық жұмыс істейді. Бұл жапон мәдениетінің бір ерекшелігі болып табылады, өз жұмыс бөлімшеңнің бастығы үйге қайтпайынша, бастықтың астындағы қызметкерлер де үйге қайта алмайды. Бұл қағазда жазылған ереже емес, дегенмен айтылмай-ақ бейсаналы түрде орындалатын жапон мәдениеті, менталитетінде солай қалыстасып қалған қағида. Бастықтың үйге қайтпайынша, қызметкердің де үйге қайта алмауынан осындай үстеме жұмыс істеу кең таралған деп ойлаймын. Бірақ бұның маған қатысы жоқ, менің жұмыс уақытым қашан бітеді, мен сол уақытта үйге қайтамын.
Жапондар жұмыс барысында нені қатты талап етеді? Мысалы, киім кию, сөйлеу мәнері, өзін-өзі ұстау деген сияқты.
Жапондықтар киім киюіңе, сөйлеу мәнеріңе, өз-өзіңді ұстауыңа да қатты мән береді. Оларда жұмыс орнында ер адамдарға міндетті түрде костюм кию керек, галстук тағу керек. Бір қызығы, ер адамдар жазда галстук тақпайды, ал салқын түскен кез – қарашада галстук таға бастайды. Ал күн жылынғанда галстуктарын шешеді. Әйелдерге жұмысқа ашық түсті көзге қатты түсетін киім киюге болмайды, костюм немесе белдемше киген жөн саналады. Жалпы өзіңді жақсы ұстап, жақсы көрсету керексің, мысалы бөлімшеге бастығың келгенде, орныңнан тұрып, иілу керек деген секілді.
Жапонияда жұмыс істеу үшін тіл білу маңызды ма? Жапонияда жұмыс істегісі келетін қазақстандықтарға қандай кеңес берер едіңіз?
Меніңше, Жапонияда жапон тілін білу өте маңызды. Жұмыс істеуге келсең де, оқуға немесе қыдыруға келсең де, жапон тілін білгенің өзіңе жақсы. Мен жапондармен жұмыс істегендіктен маған жапон тілін білу керек болды. Сонымен қатар жапон мәденитін де түсіне алу керек, олардың мәдениетін түсініп, менталитетін сақтау – шетелдіктің жапондарға деген сыйластығы деп білемін. Әрине жұмыстың өзіне де байланысты шығар, мысалы тек ағылшын тілі талап етілетін жұмыстар да бар, бірақ сонда да жапон мәдениетінен хабардар болған абзал. Жапондар дистанцияны өте қатты сақтайды, сондықтан субординация туралы ұмытпаған жөн. Жалпы жапон тілін оқимын немесе Жапонияда жұмыс істеуге, қыдыруға келемін деген адамға тілді болмаса да, мәдениет пен менталитетті біліп келу керек деп ойлаймын.
Сұқбат үшін алғыс!
Сұқбаттасқан Гүлнұр ЕЛИБЕКҚЫЗЫ
