«Талибан» қозғалысының Ауған билігін құлатып, елде репрессия жасап жатқанына жылдан асты. Жапа шеккендердің дені – әйелдер. Бушра Седдик Ауғанстаннан кішкентай сіңлісімен қашып, артта тағы бір сіңлісін және анасын қалдырып кеткен журналист қыз. Ол өзінің тағдырын және көргенін Atlantic журналына жазған екен соны сіздерге ұсынып отырмыз.
2021 жылдың 26 тамызында кешке қарай SMS-хабарлама келді. Бұған дейінгі 11 күнде «Талибан» Ауған билігін құлатқан болатын. Менің құрбым – жазушы әрі Германияда білім алып жатқан – менің отбасыма көшуге көмектескісі келді. Міне, сол хабарлама: оның жазуынша, Германия билігі және бір коммерциялық емес ұйыммен тезарада эвакуациялауға ол мені және екі кішкентай сіңлімді Франкфурт рейсі арқылы ұшатын жолаушылардың тізіміне қосқан.
«Ал анам ше?» – деп сұрадым мен. Жауап бірден келмеді. «Мен ол кісіні тізімге қоса алмадым». Мен жалындым: «Өтінемін! Менің ағаларым кетіп қалды, ал әкем екінші әйелімен тұрады. Анамның бізден басқа ешкімі жоқ. Құдай үшін, бірдеңе істеші».
Бірақ одан ендігі қайыр болмады. «Олардың бар ұсынғаны осы. Мен сенің бұл шешімді қабылдау үшін қиналатыныңды білемін».
Ол бізге нақты жауап беру үшін тек 20 минут уақытымыз бар екенін айтты. Егер баратын болсақ, онда заттарды жинап, таксиге құпия орынға дейін жеткізуді сұраймыз; ол жерде бізді әуежайға тасып жатқан адамдарға апаратын автобус күтеді.
Санаулы апта бұрын ғана менің өмірім тыныш әрі алаңсыз еді. Біз ауған әскерінің әлсірегенін, соғысты ондаған әскердің қаза болатынын білдік. Тіпті жаудың Кабулға жақындап қалғанын түсіндік. Соған қарамастан қалада кафелер, офис және мектеп жұмыс істеп тұрды. Адамдар ән айтып, билеу үшін мейрамханаларға барып жүрді, таксиде әуен ойнап тұрды. Мен 21-ге толдым, енді ғана газетте жұмысымды бастаған едім. Мен бүкіл қала бойынша сюжет жинадым: маған адамдар туралы жазған ұнады, әсіресе, кедейлік пен кімнің үні естілмейді солар туралы жазған. Мен олардың қуаныш пен қағида болатын әсерлерін, тағдырларын жаздым.
Менің әкем – Гор провинциясындағы бөлек жатқан Толак ауданынан. Ол жақта «Талибан» билігі құлап, 20 жыл өтсе де әйелдерді таспен ұрып өлтіру сақталған болатын. Менің білуімше, ол жақтан шыққан бірде-бір журналист жоқ. Мен әрдайым мынаны есімде тұттым: осы өмірімнің бәрі әкемнің арқасы. Ол бізді Кабулға көшіру үшін тынбай еңбектенді.
«Талибан» қайта оралды. 15 тамызда билік құлап, ұлттық қауіпсіздік қызметі шашырап, ал президент Ашраф Гани елден қашып кетті. Ол өзінің елін тастап кетті, оның ізімен Еуропа АҚШ та солай істеді. Егер мен Ганиды бүгін көріп қалсам, оған айтар сөзім қалмас еді. Мен жай ғана оның алдында тұрып және көзіне қарайтын едім, оның жас әйелдің үйсіз қалған күйінің қандай болатынын сезгенін қалар едім.
Өмірі талибандар туралы естіп өстім, бірақ оларды көрмеген едім. Енді міне олар Кабулдың әр түкпірін қарауылдап жүр. Менің бар отбасым АҚШ елшілігінің қасындағы анамның үйіне жиналды; мен, менің кішкентай сіңлілерім және анам, тағы әкем, өгей анам және олардың бес баласы. Биліктің құлауымен бірге менің газеттегі жұмысым да қалды. Оның үстіне жұмысқа баратын жол да тым қауіпті еді; бізден ешкім пәтерді тастап, сыртқа шықпады, тек дүкенге түстік. Тар болса да, біз бірге болдық.
Ал қазір маған ең жақын адамдарының бірін таңдау керек. Анамды жалғыз қалай тастап кетем? Ал бір сіңлімді тастап кетсем, қайсысын қалдырам? Егер қалып кеткен сіңлімді өлтіріп кетсе ше? Егер қашып бара жатқан сіңлімді өлтірсе ше?
Біз мен, анам, кішкентай сіңлім Сара және ортаншы Асман бәріміз менің қызыл-ақ араласқан пердесі бар бөлмемнің еденінде отырып не істейтінімізді талқыладық. Мен біздің отбасымыздың нысанада екенін білдім, себебі: екі үлкен ағам да америкалықтарға қызмет істеген, оларды эвакуация жасап алып кетті, ал мен жұмыс істейтін әйел баласымын. Бірақ менің кеткім келген жоқ. Әсіресе, анама қарған кезде – маңдайынан кесілген әжімдерге, сұр шашқа, ол елуден асқан көрінеді, өйткені бұл Ауған әйелі мен анасының өмірі. Соңында ол біз үшін деп шешім қабылдады. «Сендер Сара екеуің кетесіңдер, – деді маған. – Біз Асман екеуіміз қаламыз».
Сара сол кезде 16 жаста еді. Ол армандағанда және ізденгенді жақсы көретін, өскенде ұшқыш болғысы келетін. Анам оның талибандар келгенде күресуге шамасы, күші жетпейтінін түсінді. Асман 19 жаста-тын. Үйдегі ең жуасы әрі ең мейірімдісі осы. Біздің арамыз тек екі жас, бәріміз егіздер секілді өстік. Ол мен үшін сіңлімнен де артық жақын. Ол – менің бүкіл құпиямды сақтаушы. Анам Асманның кез келген қиындықты көтере алатынын білді. Бұл таңдаулардың ішіндегі ең ұтымдысы болды.
Мен ше? Мен Сараға қарай аламын ба, жоқ па оны түсініп те үлгерген жоқпын. Бұдан бөлек ең жақын құрбымды қалай тастап кетемін? (Айтпақшы, Асман оның шын аты емес, ол әлі Ауғанстанда, сондықтан материалда жазу қауіпті).
Сара екеуіміз заттарымызды жинадық, бір-бір сөмкеден ғана алдық, анам бізге жолға деп – пірәндік, пирожки, су салды. Біз етегі ұзын қара көйлекті кидік, шашымызды орамалмен жаптық. Мен Асманның көзіне қарай алмадым. Менде онымен қоштасуға деген жүрек болған жоқ. Бәріміз жылап алдық. Сара екеуіміз есіктен шыққан кезде анам артымыздан су шашты, бұл – Ауғанстанда қалыптасқан дәстүрдің бірі. Бәрі өте тез болып кетті. Әкем басқа бөлмеде ұйықтап жатқан. Оны оятпадым, жай ғана есікті ашып, қаншама жыл қауіпті аймақта жүрсе де, балалары үшін, олардың оқуға баруына, жақсы өмір сүруіне жанын салған азаматқа қарадым. Содан кейін шығып кеттік.
Автобусқа дейін 15 минут кетеді. Мен үшін дәл осы 15 минут ішінде уақыт тоқтап қалғандай болды. Терезе сыртындағы өмір, менің елім мүлде басқаша көрінді. Такси жүргізушісі тәліп еді, мен оны бірінші рет көрдім. Бұл 20 жастағы, ауған дәстүріне сай киінген – түгелімен сүр түсті, үстінен васкат деп аталатын қара күрмеше киген, басында қара тюрбан болды. Ұзын әрі қою қара шашы білегіне дейін түсіп тұр, көздері қап-қара – бәлкім көзді бояуға арналған қара сурьмоны пайдаланған болар, көпшіліктің ойынша, ол көздің көруін жақсартып, сырттай әділетті адам ретінде көрсетеді-міс. Одан бөлек оның винтовкасы болды.
Айналамның бәрінде тәліптердің ақ туы, джип пен мотоцикл мінген қарулы ерлер жүр. Қыз-келіншектер мүлде көрінбейді. Мен Сараның қолынан мықтап ұстап алдым. Мен енді оның анасы да, әкесі де боламын. Егер бізге бір жағдай болатын болса, жауапкершілікті мен арқалаймын.
Біз жол жиегіне тоқтадық. Онда бес автобус күтіп тұр, жанында 250 ауғандық тұр: журналистер, құқық қорғаушылар және неміс үкіметіне қызмет еткен адамдар. Бейтаныс азамат тізім бойынша аттарды атап, кімнің қай автобусқа отыратынын реттеп жатты. Мен оған жақындап келіп (кейін оның есімі Джордан екенін және оның Австралиядан келген режиссер екенін, бірнеше жыл Ауғанстан туралы репортаж жасап жүргенін білдім) анам туралы сұрастырдым. Мүмкін оны тізімге қосуға болады? Бәлкім, әлі де кеш емес, Асман екеуін қосып алуға болатын шығар. «Өте өкінішті», – деп қана қайырды ол.
Бізден басқасына әкелері, ағалары көмектесті – сөмкелерін тасып, сығылған топ ішінен жұлқып, алып шығып жатты. Бәрінің автобусқа бірінші жеткісі келеді. Тек Сара екеуімізден басқасы. Біздің атымызды атап шақырған кезде ғана ақырындап жылжи бастадық. Біз осылай кете салатынымызға сенімді болған жоқпыз.
Автобус қозғалып, жүріп кеткенше кеш батты. Бізге бірнеше маңызды нәрсені білу керек деп ескертті. Бірінші, әуежай жақ қауіпті. Ол жақ қазір қаруланған тәліп пен АҚШ әскерінің бақылауында – төрт күннен кейін, америкалықтар бұл жерден біржола кетеді. Егер әуежайда бізге бір жағдай болса, НКО жауапкершілік алмайды. Екіншіден, автобус жарығын өшіріп жүреді. Үшінші, әйелдер жабық киіммен қалуы керек. Автобус қозғалды. Біз жарты сағат ішінде әуежайда болып, содан кейін аспанға көтерілеміз деп ойладық.
Бірақ бәрі басқаша болды.
Бұл Сара екеуіміздің әуежайға қарай бара жатқан бірінші әрекетіміз емес, бұған дейін екі күн бұрын отбасымызбен қашуға тырыстық.
Үлкен әпкеміздің күйеуі Канадада жұмыс істейді, біз сол арқылы канадалық визаға тапсырмақ болдық. Канада билігі бізге хабарласып, ұшып кетуге көмектесетінін айтты. Біз «Эбби-гейт» әуежайының шыға берісінде ұзақ отырып, күттік. Мыңдаған адам әуежайдағы лас жерде, дәрет толған, түрлі қалдық лақтырған қара жерде жатып, күтуге мәжбүр болды. Ақыры тоғанның ар жағынан канадалық әскерлерді көрдік. Оларға жету үшін бізге ағынды суды кешіп өтуге тура келеді, біз солай істедік те.
Әскерилер менің үлкен әпкемді бес жасар ұлымен бірге өткізді, бірақ басқаларымызда керекті құжаттардың бәрі толық болмай шықты. Әпкем өзін кінәлі сезінгендей артына бұрылды, бірақ мен өзімді күлдіруге тырыстым да, онымен қоштасуға тырыстым. Болмағанда бір әпкем мен жиенім еркіндікте, қауіпсіз жерде өмір сүрсін дедім. Мен тоғаннан бері өттім де, малмандай су күйімде үйге қайттым.
Міне, енді қайтадан әуежайға келген кезде түсінгенім, әпкемнің кетіп бара жатқан кездегі күйінің осы жақта қалғаннан да ауыр екен.
Бұл жолы біз басқа кіреберіс – «Солтүстік қақпаға» жүрдік. Ол жақта бізде мүлде басқа әлем күтіп тұрды. Жарылыс болды, кейін оқ атылды, көкжиек жақтан жанып тұрған отты көрдім. Яғни біз «Эбби-гейтке» келгенше онда 150 адамның өмірін қиған бомба жарылыпты. Жарылыс дәл біз отбасымызбен екі күн түнеген жерде болған.
Жарылысты ДАЙШ террористік ұйымының баскесері жасаған. Ол оған дейін қатаң режимдегі түрмеде отырған, одан кейін «Тәліптер» өздерінің адамдарын босатқан кезде, ол бостандыққа шыққан. Тағы бір дәлел ретінде айтатын нәрсе, тәліптер он шақты жыл соғысты қалай басқаруды білгенімен, елді басқару және халқын қорғау деген нәрсені мүлде білмейді.
Жарылыстан кейін «Тәліптер» адамдардың қауіпсіздігі үшін әуежайға жақындамау керек деген мәлімдеме жасады. Автобустар кері айналып, жолдың жиегіне келіп тоқтады. Біз тыныш қана отырдық. Алайда айналада жүгірген, айғайлаған адамдар. Сол сәтте соғыс туралы кино көріп тұрғандай болдым, бірақ бәрі шынайы еді. Сол айғай салып жүгіріп жүргендердің ішінде таныстарым, туыстарым, мектептегі ұстаздарым бар ма екен деген ойда қалдым.
Етегі жасқа толған анам хабарласты. Ол жарылыстан кейін жүрегі жарылып кете жаздағанын айтты. Бұл жерді тастап, тезірек үйге қайту керек деді анам. Бірақ мен елден кетіп қалуға болатын мүмкіндікті жіберіп алғым келіп тұрған жоқ. Одан бөлек, автобустың ішінде отырғаннан, сыртқа шығудың мүлде қауіпті екенін түсіндім.
Екінші күн. Таң атты. Атыс тоқтаған, жүгіріп жүрген ешкім жоқ. Тамақ бітті. Сара басын тіземе қойып, ұйықтап жатыр. Мен онымен мақтанам – бір рет болсын қиналдым деген жоқ. Түнде бізді эвакуациялауға көмектесіп, тізімге қосқан құрбыма жаздым, одан қандайда бір ақпарат алғым келді. «Өлгім келмейді», – деп жаздым оған.
Белдері мен тізелерін құшақтап ыңырсыған жолаушылар ақырын ояна бастады. Автобуста әжетхана болмаған соң, жолаушылар қауіпсіз бір жерге апаруды талап етті. Ұйымдастырушылар өзара ақылдасты да, жақын маңдағы университеттің ғимаратына апаратын болды. Онда ешкім болған жоқ, тек бізде бір-бірден, кезек-кезек өткізіп тұрған күзетші ғана болды. Кейін жүргізушісі бәрімізді автобусқа тездетіп отыруға шақырды. Құрбым маған: «Өлі аймақтан өттік» деп жауап жазып жіберді.
Біз әуежайға оралдық, ақырын басып, көліктер мен автобустардың, қаптаған топтың ортасынан өттік. Міне кіреберіске келдік. Біз не болып жатқанын көру үшін терезеге көз салдық. Негізі бізге ішке кіруге рұқсат берілген, бірақ тәліп күзетшілері бізді жібермеді. Олар жаңа теракт болады деп қорықты немесе бізді қорғағысы келді не керісінше, басқа бір нәрседен алаңдаған секілді.
Ақыры үкіммен командир де келді: америкалықтар бізді қабылдауға дайын екенін расталмайынша, бізді жібере алмайтынын айтты. Тәліптер сыртқы өту бекеттерін күзетсе, америкалықтар – әуежайдың ішкі бөлігін күзетті. Біз, олардың тәліптердің территориясына өтпейтінін білдік.
Біз тағы төрт мүмкіндікті пайдаландық, бірақ әр кез қиындыққа тап болдық. Күзетшілер біздің құжаттарымызды бірде тексерсе, бірде тексермеді. Бұл кезде тамақ та, су да біткен еді. «Бушра – деп жаздым құрбым, – қалың қалай? Қанша уақыт өтті!».
Мен автобустан түсіп қаламын деп жаздым, ал ол: «Мен сен үшін таңдау жасай алмаймын, Бушра. Бірақ менің сенің өмір сүргеніңді… Сенің бақытты әрі қауіпсіз әрі өзің қалаған жерде тұрғаныңды қалаймын».
Автобустағы үшінші күн өтті. Біз тағы бір рет әуежайға кірмек болмағанда, екі тәліп келіп автобусты тоқтатып, ішке кірді. Олардың үстінде дәстүрлі васкат болды, бірақ астарында – Ауған ұлттық армиясы бұрын киген ботинка мен камуфялж болды. Олардың беттері жабық еді, бірақ менің түсінгенім: бұлар жай ғана қатардағы әскер емес, яғни командирлер. Олар өте ірі денелі еді, олардың қарулары да ірі еді. «Бітті, Бушра», – дедім мен.
«Неге елден кетіп бара жатырсыздар? – деді олар. – қалыңыздар, бірге ислам мемлекетін құрамыз».
Кейін біз «Тәліптердің» әуежайға баратын бүкіл жолды жапқанын естідік. Джордан ештеңе істей алмайтынымызды айтты. берілу керек.
«Бітті?» – деп жаздым құрбыма. «Бітті», – деді ол.
Біз қиналдық әрі қарнымыз да ашты. Мен әйелдер мен журналистерді жек көретін елде қалған журналист әйелмін. «Тәліптердің» қолында тізімі бар. Онда осы автобус арқылы қашпақ болғандардың аты-жөндері тұр және бізді іздеп үйге, анамызға барулары да қиын емес. Өзімнің құқығымның, болашағымның жоқ екенін білдім.
Соған қарамастан бақытта едім. Ақымақ адамның сөзіндей естілер, бірақ таңғы жеті кезінде ақыры біз үйге қайттық. Сарамен бірге автобустан түсіп, таксиге отырдық. Жолда алдымен ұйықтап аламыз ба әлде тамақтанамыз ба деген нәрселерді талқыладық. Мен – ұйықтайық дедім, Сара – тамақтанайық деді.
Көңілің тола ма? – дедім Сараға.
Әрине! Қалай ойлайсың, олар әлі ұйықтап жатыр ма екен?
Меніңше, иә. Оларға тосынсый жасайық!
Біз баспалдақпен тез-тез басып, үйге көтерілдік. Есікті Асман ашты. «Мен сенің оралатыныңды білдім!», – деді ол. Біз бір-бірімізді қатты құшақтап алдық та, анамыз оянып кеткенше күлдік. Біз төртеуіміз құшақтасқан күйі отырып, әңгімелестік. Олар біз үшін алаңдағандарын айтты. Содан кейін анам мерекелік таңғы ас дайындауға, мен өзімнің ақ-қызыл түсті пердесі бар бөлмеме, жұмсақ матрасқа құлай кеттім де, ұйықтадым.
Кешке қарай телефоныма келген хабарламадан оянып кеттік. Хат құрбымнан келген екен: «уатсапты аш та, менің хатымды ДӘЛ ҚАЗІР оқы». Бірінші келген хатында «ЖЫЛДАМ» деп жазылған. Әуежай қайта ашылған, жоспар күшінде екен.
Бізге қайтадан автобусқа қайту керек болды.
Орнымнан тұрып, ұзын қара көйлекті кидім де, бар даусыммен Сараны шақырдым. Асман анамның кабили палав – күріш қосылған жүзім және қозы еті, менің ең сүйікті тамағымды дайындап жатқанымды айтты. Алайда тамаққа қарайтын уақыт болған жоқ. Біз тіпті анамызбен қоштасып үлгермедік, ол сыртқа шығып кеткен екен. Үйден шыққанда артымыздан ешкім су шашпады. Әкем үйде еді. Ол Құран кітапты әкеліп, біз үшін дұға қылды. Біз «Аль-Фатиха» сүресін оқыдық және Құдайдан өзімізге шапағат тілеп, дұрыс жолды көрсетуді сұрадық. Содан кейін әкеміздің қолынан сүйдік, ол маңдайымыздан сүйді. Сөйтіп үйімізді екінші рет тастап шықтық.
«Тәліптер» жаңа ереже ойлап тапқан: ешқандай жүк болмайды. Тек кішкентай ғана ашық түсті пакет алуға болады, себебі қару алып өтпеу керек. Онда киімдер де симады, ноутбукты не істеймін? Онда менің бүкіл суреттерім, бала және студент кезімдегі естеліктер, мәтіндерім – мақалалар, аяқтау керек материалдарым бар. Журналист ретінде жаңа елге қалай ноутбуксыз барамын? Менде тек 400 АҚШ доллары ғана болды, ол тек жолға және алғашқы айға жетеді, ал ноутбук ала алмаймын. Сондықтан мен ноутбукты көйлегімнің астына тығып өттім. Ешкім көрмейді деген үміттемін.
Бұл жолы бәрі өте тез өтті. Біз күзет бөлімшесінен жол бойында өттік. Бірнеше сағат күттік. Содан кейін тағы бір тексеріс. Автобус ішінде «Тәліптер» ерінсіз жүрген әйелдерді кері қайтарып жатыр деген өсек тарады. Оны естіген Сара екеуімізден үміт тағы да сырғи берді. Алайда мен бірдеңе ойластырып қойдым. Артқы жақта отырған әп-әдемі бір отбасынан егер сұрап қалып жатса, біз сол отбасының мүшесі екенімізді, олар бізге де бас-көз болып отырғанын өтіндім. Алдымен ол қарсы болды – артық бәледен қашқысы келді, бірақ әйелі бізге көмек керек деп көндірді.
Міне, біздің де кезек келді. Автобустан түстік, күзетшілер ерлер мен әйелдерді екі жаққа бөліп тұрғызды. Алдымен біздің сөмкелерімізді тексерді, кейін командир адамдарды бір-бірлеп шақыра бастады. Бізді ешкім өз жауапкершілігіне алмағандықтан, қазір сұрап қалса қайтеміз деп қорықтық. Бірақ олар сұраған да жоқ. Ақыры әуежайдың ішінде кірдік.
Әуежай мен күткендей болған жоқ: әуежайға қарағанда, әскери базаға қатты ұқсайтын еді. Соңымызда қарулы тәліптер қалды. Алдымызда – америкалық сарбаздар. Ортасында – қашып бара жатқан топ. 20 жыл бойы соғысып келе жатқан екі ел әскерінің бір-біріне жай ғана қарап тұрғандары қызық көрінді. Америка террористермен күресеміз деп алып, енді міне, елімізді олардың қолына өз мүдделері үшін бере салды. Нағыз сатқындық.
Сонда да АҚШ сарбаздарының бізге көмектесу үшін бар күштерін салғанын көрдім. Америкалық тарапта әскерлер адамдарға тамақ пен су берді, балаларға күле қарады. Бірнеше сарбаз бұрышта ұйықтап жатты. Олар шамалары келгенше көп адамды құтқаруға тырысты. Сол кезде менің ойыма сұрақ келді: жеңілген бүкіл ауған әскері қайда? Неге олар өздерінің отандастарына көмектеспейді?
Сараның ең бірінші істегені – үстіндегі қара көйлегін жыртты да, оның енді ешқашан кимейтінін, соған ұқсас киімді де алмайтынын айтты. Ал мен шеше алмадым, себебім көйлегімнің астында ноутбук бар. Біз шөлдедік, бірақ су болмады, тек балаларға арналған сүт бар. Бірнеше пакетін ішіп алдық. Құрбыма: «Біз іштеміз» деп хат жаздым да, Сарамен селфи жібердім. «Иәәәә!!!» – деп жауап берді ол.
Америкалықтардың да өз ережесі болды: ешқандай жүк болмауы керек. Пакеттен ең сүйікті жейдем мен шалбарымды алып, киіп алдым. Модель Сарамыз заттарынан айырылғысы келмеді. Алайда тастауға тура келді. Менде тек паспорт және басқа да құжаттар, әкемнің суреті, анамның сағаты мен ноутбук қалды.
Жарық түсті. Біз аштық пен шаршағаннан әлсіреп қалдық. Төрт сағат бойы тексеру пунктіндегі әскерилер біздің қалтамызды, құжат толы папкамызды және шаштарымызды қарап болғанша кезекте тұрдық. Кезек маған келген кезде мен өзімнің журналист екенімді, ноутбукке тиіспеулерін сұрадым. Олар ноутбукты қосып, шынымен де жұмысқа арналған ба соны тексерді де, оп-оңай қайтарып бере салды. Таң атқалы біраз болды, сарбаздар бізге күнге қызған суларын әкеліп беріп жатты. Кейін бәрімізге жеке-жеке браслет берді. Ол кезде мен бұл браслетті төрт ай бойы тағып жүремін деп ойлаған жоқпын.
Құрбымнан келген бірінші хабарламаны алғаннан кейін үш күнге жуық уақыт өтті. Осы уақыт ішінде біз бар-жоғы бес шақырым жол жүргенбіз. Ал қазір біз жарты әлемді кесіп өткелі тұрмыз. Ауыр болса да, анам мен сіңлімді тастап барамын және іштей қуандым, болмағанда біз тәліптерден ада боламыз, еркін өмір сүреміз деп. Әрі Американы, әлемді иттің етінен жек көріп кеттім, себебі олар бізді тастап кетті. Алдымда не күтіп тұр? Артта қалғандарды ше?
29 тамыз, таңғы 11:30-да соңғы америкалық сарбаз елімізді тастап, шыққан кезде бес жүзге жуық адам C-17 бортымен бірге қашып шықтық. Бұрын өмірі ұшып көрмеген мен, алғашқы ұшуымды әскери ұшақ ішінде, ешқандай орындықсыз, жерде жатып, сарбаздардың бақылауында болып барамын деп ойлаған емеспін.
Сен қуаныштысың ба? – деп сұрадым Сарадан.
Менің оның «Тәліптер» туралы, анамыз жайында, басқа да үш күн бойы басымыздан өткен қиын күндерді ойлап отырмағанын түсіндім. Ол таң-тамаша болып жүр. Сарбаз әйелді көрсетіп, оның қандай батыл екенін айтты.
Менің әуе әскери ұшқышы болғым келеді, – деді ол.
Онда боласың! – дедім оған.
Алайда ұшақ көкке көтерілген кезде іште отырғандардың бәрі, тіпті Сарадан бастап жылай бастады.
Біз алдымен Катарға қондық, ол жерден америкалық шенеуніктер күтіп алды. Біз ағаларымыздың USAID-та жұмыс істегенін, олардың бізге АҚШ-қа виза алуға рұқсат бергенін айттық. Біздің рейстегі жолаушылардың көбіне Катарда қалуына тура келді, ал бізді жас ана және ертіп жүрген адамдары жоқ екен деген оймен басқа ұшаққа отырғызды.
Одан кейін Германияға жеттік, міне, ақыры 4 қыркүйек күні Сара екеуіміз Вашингтонға қондық. Сол жерден бізді Индиана штатындағы Кэмп-Эттербери әскери оқыту базасына аттандырды. Қыс түсті, өте суық болды. Уақтымыздың көбі тамаққа кезекке тұрумен кетті, кейін жататын жерге оралғанда бетімізді аяз өпкен, қолымыз суықтан тоңып, тіпті саусақтарымызды қозғалту жанымызды қинайтын. Бұл базада мыңға жуық эвакуацияланған ауғандықтар жатыр. Біз Сара екеуіміз қырық шақты адаммен бірге жаттық, оның ішінде мазасызданып түнімен жылайтын сәбилер де бар. Қауіпсіз жерде күн көріп жатсақ та, түрмеде жүргендей едік.
Сол жерде жүріп ең үлкен ағамызбен, оның әйелімен және үш бірдей баласымен қауыштық. Желтоқсанның соңына қарай Вашингтонға жақын орналасқан Мэрилендтегі үш бөлмелі пәтерге көшіп келдік. Тар әрі шуға толы жер болса да, біз бақытты едік. Сара қайтадан мектепке бара бастады. Ол қазір велосипедпен оқуға барып, арасында үйдің қасындағы кітапханада қосымша ақша тауып жүр. Сол кітапханада күн ұзаққа отырамын, өзімнің кабинетім секілді көремін кейде. Мен мұнда редактор-стажер ретінде бір журналда өзімнің салам бойынша жұмыс таптым. Ештеңе етпес, «Тәліптер» тіпті қыз-келіншектерді шақырмас та еді ғой.
Анама хабарласқан сайын сағынғандарын, пәтерде тыныштық орнағанын айтады. Асман болса, жалғызсырап жүргенін, ешкім оның тамағын тасып, ұзын шашын тарамайтынын айтып, ренжиді. Ешкіммен бөлмеде билей алмайтынын, болашаққа жоспар жасай алмайтынын жеткізеді.
Кейде егер мен елім үшін күрескер ретінде қалғанда ше деп ойлаймын? Тәліптерді тоқсаныншы жылдары билікте болған кезде анама білім алуға рұқсат бермеді. Қазір олар дәл сол жүйені қайта алып келді және оның Асман басынан кешетін болады. Тәліптер енді әйелдерге жолдасы болмаса, қалада жүруге, спортпен, өнермен және басқа көп мамандықпен айналысуға тыйым салды. Үйден шығу үшін әйелдерге басынан бақайына дейін жабу керек. Ал бұрынғы үкімет жағында болған ерлерді тәліптер тауып алып, өлтіреді. Экономика құлады, балалар аш қалды.
«Тәліптердің» жеңісі ауған халқына қалай әсер ететінін жазатын бірде-бір адам да қалмады. Белсенділерді тұтқындайды, журналистерге шындықты жазуға тыйым салды. Өз еліңде өгей болып өмір сүрген ауыр, ал үнсіз қалуға мәжбүрлеулері одан да ауыр. Мен осы бір оқиғаны жазып, сіздерге баяндап беру үшін ноутбугімді «Тәліптерден» жасырып еркін континенттегі елге алып келді.
Бушра Седдик.
15 тамыз, 2022 жыл.
Соңы.
