Қазақстандық жас ақын Файзулла Төлтай жақында өзінің Facebook парақшасында Түркі әлеміне ортақ «Шырақ» баспа үйін ашқанын жазды. Штаб пәтері Стамбұл қаласында орналасқан баспа үйі еліміздегі кітап нарығын халықаралық деңгейде дамытқысы келеді.
Бірнеше айдың алдында «Қос есікті түстер» жыр жинағын шығарған Файзулла Pamukkale Üniversitesi жоғарғы оқу орнының магистранты. Кітабы да сол Түркиядан шықты.
«Qadam.asia» халықаралық деңгейде жұмыс істейтін баспа үйін ашқан Файзулла Төлтаймен сұқбаттасты.
«Кішкентай халықтар әдебиетінің бірігуін қалаймын»
Файзулла, «Шырақ» баспа үйі қайда орналасқан?
Стамбұл қаласында. Өзіңіз де білесіз, осы жылы сол қаладан алғашқы жинағымды шығардым. Кітап шығару – баспа ашу жолында үлкен бір тәжірибе болды десем артық айтқаным емес.
Әрине, Түркияның басқа да қалаларында ашуға мүмкіндік бар еді. Бірақ Стамбұлдың орны Түркі әлемі үшін ерекше маңызға ие. Сол үшін жәдітшілдер ізімен тура осы Стамбұл қаласынан баспа үйін ашуды жөн санадық. Түркия Мәдениет министрлігінен құжаттарымызды реттеп жатқан сәтте де ойымда бір ғана дүние болды: Бұл біздің ұлт алдындағы перзенттік борышымыз.
Фейсбуктегі жазбаңызда «Орта Азияның үш нүстесінде жұмыс жасайтын» деп келтіріпсіз. Бұл қай өңірлер?
«Шырақ» үлкен бір жоспар аясында дүниеге келген жоба. Баспа үйі Орта Азияның, яғни Түркі халықтарының жаңа кезеңдегі әдебиеті мен мәдениетін бағамдаушы күшке ие болғанын қаладым. Демек бұл кішкентай халықтар әдебиетінің бір орталыққа топтасып, әлем әдебиеті аренасына шығудағы ең алғашқы қадам деп есептеймін. Түркістан елдеріндегі үш нүкте – кешегі жәдітшілдердің көптеген кітаптары шыққан, мәдениет «астаналары». Мен бұларды Түркістан елдеріндегі Бермуд үштағаны деп атаймын. Алдағы уақытта «Шырақ» баспа үйі және баспа аясында ашылатын тағы бірнеше жобалар осы «Бермуд үштағанында» іске асатын болады. Үш нүкте: Стамбұл, Қазан және Ташкент қалалары.
Автор неге «Шырақ» баспа үйін таңдау керек?
Демек, кітаптар Түркиядан шығады. Құжаттарын реттеуде қиындықтар тумай ма?
Түркітілдес елдердің авторлары тапсырыс берген күннен бастап айналасы 1,5-2 ай көлемінде шығармасын кітап күйінде қолына алатын болады. Бұл біз үшін үлкен мүмкіндік деп ойлаймын. Себебі, қатып қалған «ақ қағазды» кітап формасына өзгерту белгілі бір дәрежеде оқырман мен авторға эстетикалық ләззат сыйлайды.
Ал, эстетикалық ләззат жаңа өмір сүру формасын қалыптастырады. Дәл осы жерде айта кететін тағы бір дүние бар: автор неге «Шырақ» баспа үйін таңдау керек?
Әрине, алғашқы жауап «Қазақстанның кез келген жерінде отырып шетелден, яғни Стамбұлдан қазақ тілінде өз кітабыңызды шығарасыз» дегенге саяды. Дәл сол сынды түркітілдес елдердің кез келген жерінде отырып өз ана тіліңізде «Шырақтан» кітабыңызды шығарасыз. Алайда, басты мәселе бұл емес. Ақшаңыз болса Еуропаның кез келген баспасынан кітап шығара беруге болады. Демек «Шырақтың» ерекшелігі неде? Түркітілдес автор неге бұл баспаны таңдау керек? Жауабы, Түркі халықтарының бірлігі үшін.
Алдағы уақытта қолдау мен көмек болып жатса, Орта Азияның барлық мемлекеттерінде «Шырақтың» филиалдарын ашу жоспарда бар. Сонда бұл баспадан шыққа кітап тек Қазақстандағы өзіңіздің қолыңызға ғана емес, барлық түркітілдес елдерге аударылып таратылады деген сөз. Бұл сіздің Еуропаға танылу, әлемге танылу деген ойыңызды жоққа шығарып, Түркістан оқырмандарына танылу әлемге танылу екенін дәлелдейді. Ал құжат мәселесіне келгенде ешқандай қиындықтар тумайды.
Баспа үйінің атауын неліктен «Шырақ» деп алдыңыз?
Баспа ашуда және Түркістан елдерінің әдебиеті мен мәдениеті жайлы көзқарастарыма Исмайл Гаспыралының «Тәржіман» газеті едәуір ықпал етті. Сосын осы баспаның атын «Тәржіман» деп қоюды қаладым. Алайда, Түркияда мұндай атпен баспа бар екен. Сол үшін өзгертуге тура келді. Неліктен «Шырақ» деп алдым дегенге келер болсақ, қазақтың «шырағың сөнбесін» деген сөзі қатты ұнайды. Әдебиетіміздің шырағы сөнбесін деген ниетте алған шығармын. Айналасы арыстанның апанындай үңгірлерге толы кіші халықтар бірігіп «үлкен халық» болу жолында шырағы сөнбесінші деген арманым да болғанын жасырмаймын.
«Кітап нарығын дамытудың ең басты тетігі – тәуелсіз болу»
Кітаптар кез келген түркі тілдерінде шыға бере ме, әлде өзге де талаптар бар ма?
Тапсырыс беруші автор шығарманы қай тілде жазса кітап сол тілде шығады. Басқа ешқандай талаптарымыз жоқ. Алда баспа үйінің жұмысы жүріп кетсе, автордың кітаптары барлық Түркі тілдеріне аударылып басылатын болады. Яғни, қазақ тіліндегі шығарма жиырмаға жуық түркі тілдеріне қотарылады деген сөз. Осылайша бауырлас елдермен мәдениетаралық байланыс нығая түседі.
Стамбұлда оқыдыңыз, кітабыңыз да сол жақтан шықты. Ал, Қазан мен Ташкент қалаларымен қалай байланыс орнаттыңыз?
Әзірше штаб пәтер Стамбұл қаласында. Алғашқы тәжірибемізді осы қаладан жасап көруді жөн көрдік. Баспаны кішкене аяғынан тұрғызып алғаннан кейін, бірден осы екі қаладағы жұмысты жандандыруға кірісеміз. Бұл бейне бір теңіз жағасында алысқа көз тастап тұрған баланы елестетеді. Қазір аталмыш екі қаламен де байланыс орнатып жатырмыз. Нәтижелер жоқ емес. Жоспарларымыз толық іске асқанға дейін алдын ала айтпай-ақ қояйын.
Өзіңіз айтқандай, идеяны ары қарай жандандырып, түркі әдебиетін байланыстыратын платформаға айналдыруға болатын секілді. Бұған қол ұшын созатын әдеби агенттіктер, ұйымдар табылып жатыр ма?
Өкініштісі осы дүние. Ешкім жоқ. Бәрін өзіміз шама-шарқымыз жеткенше жасап жатырмыз. Алдағы уақытта бәрі жақсы болып кетеді деген сенімдемін.
Кітап саудасы нарығын дамытудың қандай тетіктерін ұсынар едіңіз?
Тәуелсіз болу.
Алда баспа үйі аудармалармен де айналыса ма?
Міндетті түрде айналысады. Басты мақсатымыз, түркітілді авторды, мысалы, қазақтілді авторды 18 миллионның аясында емес, 300 миллион түркі халықтарың аясында таныту және сол арқылы мәдениетаралық кеңістік орнату.
Түркияда баспа ісі саласы бізге қарағанда дамыған ба, әлде ұқсас халде ме?
Біздікімен ұқсас халде емес. Ол жақта бұл жұмыс әлдеқайда тәуелсіз және еркін. Майкл Грандадждың «Гений» атты киносы есіңізде ме? Онда жазушы мен баспагердің (редактор) арасындағы қарым-қатынас баспа ісінде қаншалықты маңызды екенін көрсетеді. Осы киноға арқау болған «Scribner’s» баспасы Э.Хемингуэй, Ф.С.Фицджеральд сынды авторларды әлемге танытқанын біреу білсе, біреу білмес. Киноны көріп отырып Америка немесе Еуропадағыдай Түркияда да баспа ісінің біріздендірілгенін айтқымыз келеді. Алдағы уақытта Түркістан елдерінде де дәл осы процестің орын алатыны сөзсіз.
Кітап басып шығару бағасына қатысты да айтсаңыз. Біздіңше, қазақстандық авторларды осы жағы да қызықтырады.
Қазақстандағы белгілі бір баспадан қомақты қаражатқа шығарған кітабыңыз, тура сол қаржымен (тіпті одан да арзан) Стамбұлдағы «Шырақ» баспасынан да шығуы мүмкін. Демек сізде таңдау бар.
«Qadam.asia»
